Trong bối cảnh y tế toàn cầu đang chứng kiến sự chuyển dịch đáng lo ngại từ các bệnh nhiễm trùng cấp tính sang các bệnh mãn tính không lây nhiễm (BKLN), việc nâng cao nhận thức và chủ động phòng ngừa trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Nếu như trước đây, dịch hạch, sốt rét hay các bệnh nhiễm khuẩn là mối đe dọa hàng đầu, thì ngày nay, các BKLN như bệnh tim mạch, suy giảm chức năng gan, đái tháo đường, ung thư… đang âm thầm gia tăng, trở thành gánh nặng y tế và xã hội to lớn.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), BKLN là nguyên nhân gây ra khoảng 41 triệu ca tử vong mỗi năm, chiếm đến 71% tổng số ca tử vong trên toàn cầu. Đây không chỉ là những căn bệnh kéo dài dai dẳng, tái phát liên tục, không thể phòng ngừa bằng vắc xin, chữa khỏi hoàn toàn hay tự biến mất, mà còn gây ra những hệ lụy nghiêm trọng đến sức khỏe, chất lượng cuộc sống của người bệnh, đồng thời tạo áp lực không nhỏ lên kinh tế gia đình và hệ thống y tế.
Điểm danh các nhóm bệnh mãn tính không lây nhiễm phổ biến:
Bức tranh về BKLN vô cùng đa dạng, bao gồm nhiều nhóm bệnh khác nhau, ảnh hưởng đến hầu hết các cơ quan và hệ thống trong cơ thể:
- Ung thư: Sự phát triển không kiểm soát của các tế bào bất thường, có khả năng xâm lấn và di căn sang các cơ quan khác.
- Suy thận mạn: Sự suy giảm chức năng thận một cách từ từ và không hồi phục.
- Viêm gan mạn: Tình trạng viêm gan kéo dài trên 6 tháng, có thể dẫn đến xơ gan và ung thư gan.
- Bệnh nội tiết: Các rối loạn liên quan đến hormone, tiêu biểu như béo phì, đái tháo đường…
- Bệnh lý tâm thần kinh: Các rối loạn ảnh hưởng đến chức năng não bộ và tinh thần, ví dụ như sa sút trí tuệ, trầm cảm.
- Bệnh lý tim mạch: Các bệnh liên quan đến tim và mạch máu, bao gồm tăng huyết áp, suy tim, bệnh tim thiếu máu cục bộ, nhồi máu não…
- Bệnh tự miễn: Hệ thống miễn dịch tấn công nhầm vào các tế bào và mô khỏe mạnh của cơ thể, ví dụ như Lupus ban đỏ, xơ cứng bì, vẩy nến…
- Bệnh xương khớp mãn tính: Các tình trạng viêm, thoái hóa ảnh hưởng đến xương, khớp và các mô liên kết, như viêm khớp dạng thấp, viêm xương khớp, thoái hóa khớp, loãng xương…
- Hội chứng mệt mỏi mãn tính: Tình trạng mệt mỏi nghiêm trọng kéo dài không thuyên giảm, không liên quan đến bất kỳ bệnh lý nào khác.
- Bệnh viêm đường hô hấp mãn tính: Các bệnh lý gây viêm và tắc nghẽn đường thở kéo dài, điển hình là bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), viêm phế quản mạn, hen và khí phế thũng…
Bốn “ông lớn” gây tử vong hàng đầu trong nhóm BKLN:
Trong số các BKLN, có bốn nhóm bệnh chiếm tỷ lệ tử vong cao nhất trên toàn cầu:
- Bệnh tim mạch: Với cơ chế bệnh sinh phức tạp như xơ vữa động mạch, tăng huyết áp, rối loạn nhịp tim, bệnh tim mạch dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như nhồi máu cơ tim, đột quỵ, suy tim, và là nguyên nhân gây tử vong số một trên thế giới.
- Ung thư: Sự tăng sinh vô độ của tế bào ác tính, xâm lấn và phá hủy các mô và cơ quan, trở thành nguyên nhân gây tử vong thứ hai toàn cầu với nhiều loại ung thư nguy hiểm như ung thư phổi, vú, đại trực tràng, gan, cổ tử cung…
- Bệnh hô hấp mãn tính: Các bệnh lý gây viêm nhiễm, tắc nghẽn đường thở hoặc suy giảm chức năng phổi, trong đó COPD và hen phế quản là hai bệnh phổ biến nhất, đứng thứ ba trong các nguyên nhân gây tử vong trên toàn cầu.
- Đái tháo đường: Rối loạn chuyển hóa glucose do thiếu hụt hoặc kháng insulin, dẫn đến lượng đường trong máu tăng cao, gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như mù lòa, suy thận, bệnh tim mạch, tổn thương thần kinh, và là nguyên nhân gây ra 1,6 triệu ca tử vong mỗi năm, đứng thứ bảy trên thế giới.
Ngoài ra, chúng ta không thể bỏ qua các BKLN khác như bệnh thận mãn tính, bệnh gan mãn tính, bệnh tuyến giáp, bệnh gout, bệnh Parkinson, bệnh Alzheimer và các rối loạn tâm thần, tất cả đều góp phần làm gia tăng gánh nặng bệnh tật cho cá nhân và xã hội.
Nguyên lý điều trị BKLN: Kiểm soát lâu dài, nâng cao chất lượng sống:
Điểm cốt lõi trong điều trị BKLN là xây dựng và tuân thủ các phác đồ kiểm soát bệnh lâu dài. Mục tiêu không chỉ là ngăn chặn sự tiến triển của bệnh mà còn tập trung vào phục hồi chức năng, cải thiện chất lượng cuộc sống và giảm thiểu tối đa các biến chứng thực thể và chức năng.
Các biện pháp điều trị thường bắt đầu bằng việc khuyến khích người bệnh tập luyện phục hồi chức năng, thay đổi lối sống theo hướng tích cực, điều chỉnh suy nghĩ và có thể kết hợp bổ sung các sản phẩm thực phẩm chức năng, sản phẩm bảo vệ sức khỏe, và các loại thuốc có nguồn gốc tự nhiên. Những phương pháp này thường an toàn, ít tác dụng phụ và phù hợp với nhiều lứa tuổi.
Nguyên nhân sâu xa của các bệnh mãn tính không lây nhiễm:
Sự gia tăng đáng báo động của BKLN có liên quan mật thiết đến nhiều yếu tố, trong đó lối sống và môi trường đóng vai trò then chốt:
- Lối sống không lành mạnh: Hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia, chế độ ăn uống thiếu cân bằng (nhiều chất béo, đường, muối, ít rau quả), và thiếu vận động thể chất là những “thủ phạm” hàng đầu gây ra béo phì, tăng huyết áp, tăng cholesterol máu, tăng đường máu – những yếu tố nguy cơ trực tiếp dẫn đến bệnh tim mạch, ung thư, bệnh hô hấp mãn tính và đái tháo đường.
- Môi trường ô nhiễm: Ô nhiễm không khí, nguồn nước, đất đai và tiếng ồn có thể gây ra hoặc làm trầm trọng thêm các bệnh về hô hấp, da, mắt, tai…
- Dị ứng: Phản ứng quá mức của cơ thể với các tác nhân như phấn hoa, bụi, thức ăn hoặc thuốc có thể gây ra các triệu chứng khó chịu và là yếu tố nguy cơ cho hen phế quản và các bệnh hô hấp mãn tính khác.
- Di truyền: Các đột biến gen, bệnh di truyền hoặc tiền sử gia đình mắc bệnh có thể làm tăng nguy cơ mắc một số BKLN, đặc biệt khi kết hợp với các yếu tố nguy cơ từ môi trường và lối sống.
- Tuổi tác: Quá trình lão hóa tự nhiên của cơ thể làm suy giảm chức năng của nhiều cơ quan, tăng nguy cơ mắc các BKLN, đặc biệt ở người trên 60 tuổi.
Giải pháp chủ động phòng ngừa bệnh mãn tính không lây nhiễm:
Phòng bệnh hơn chữa bệnh, việc chủ động thay đổi lối sống và tạo dựng một môi trường sống lành mạnh là chìa khóa để giảm thiểu nguy cơ mắc các BKLN:
- Thay đổi lối sống:
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Ưu tiên rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu và đặc biệt là các dòng sữa hạt dinh dưỡng như Oganut, Granut…. Hạn chế tối đa thịt đỏ, thịt chế biến sẵn, thực phẩm nhiều đường, muối và chất béo bão hòa. Ăn nhạt và giảm lượng muối trong khẩu phần hàng ngày.
- Từ bỏ thuốc lá và hạn chế rượu bia: Đây là những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ra nhiều BKLN.
- Kiểm soát cân nặng: Duy trì cân nặng hợp lý bằng cách kết hợp chế độ dinh dưỡng khoa học và các sản phẩm hỗ trợ sức khỏe chất lượng cao như Beauty Nut, Oganut…
- Duy trì hoạt động thể chất: Lựa chọn các hình thức vận động phù hợp với sở thích và tình trạng sức khỏe, duy trì đều đặn.
- Giảm căng thẳng: Thực hành các phương pháp thư giãn như thiền, yoga, hít thở sâu, ngủ đủ giấc và duy trì tinh thần lạc quan.
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ:
- Tầm soát sức khỏe tổng quát: Thực hiện định kỳ để phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ và các dấu hiệu bệnh tật ở giai đoạn đầu.
- Kiểm tra và theo dõi huyết áp: Tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ, đặc biệt đối với những người có nguy cơ cao.
- Môi trường sống lành mạnh:
- Giảm thiểu ô nhiễm: Chung tay bảo vệ môi trường, giảm thiểu ô nhiễm không khí, nước và tiếng ồn.
- An toàn thực phẩm: Ưu tiên lựa chọn thực phẩm an toàn, có nguồn gốc rõ ràng và tuân thủ các quy định về an toàn thực phẩm.
